Cơ Chế Hình Thành Nhồi Máu Cơ Tim

Nhồi máu cơ tim là hậu quả của quá trình tắc nghẽn đột ngột động mạch vành – hệ mạch máu duy nhất nuôi toàn bộ cơ tim. Khi động mạch vành bị tắc, lượng máu đến cơ tim giảm mạnh hoặc mất hoàn toàn, khiến tế bào cơ tim thiếu oxy, thiếu năng lượng và hoại tử. Để hiểu rõ nhồi máu cơ tim hình thành như thế nào, cần bắt đầu từ giải phẫu hệ động mạch vành, sau đó đi sâu vào sự hình thành mảng xơ vữa, sự bất ổn của mảng xơ vữa và cơ chế huyết khối làm tắc mạch.

Giải thích chi tiết về hệ động mạch vành – nền tảng để hiểu nhồi máu cơ tim

Cơ tim hoạt động liên tục và tiêu thụ lượng oxy cao hơn nhiều cơ quan khác. Hai động mạch vành chính xuất phát từ gốc động mạch chủ gồm động mạch vành phải (RCA) và động mạch vành trái (LCA), sau đó phân nhánh sâu vào thành cơ tim để đảm bảo mọi vùng đều được cấp máu.

Động mạch vành phải chạy dọc phần bên phải tim, cấp máu cho thất phải, thành dưới thất trái, hệ thống nút xoang và nút nhĩ thất ở đa số dân số. RCA gồm các nhánh RV, RPLV và RPDA – trong đó RPDA chính là nhánh liên thất sau cấp máu cho thành dưới và phần ba sau của vách liên thất. Điều đặc biệt, ở khoảng 85% dân số, hệ thống tuần hoàn vành ưu thế phải, nghĩa là PDA xuất phát từ RCA, điều này giải thích vì sao nhồi máu thành dưới thường liên quan đến tắc RCA.

Động mạch vành trái chia thành hai nhánh lớn: LAD và LCX. LAD là nhánh quan trọng nhất, cấp máu cho thành trước thất trái, hai phần ba trước vách liên thất và chóp tim. Khi LAD tắc cấp, vùng cơ tim thiếu máu rộng, tiên lượng nặng, nguy cơ sốc tim và tử vong cao. LAD có nhánh vách (S) và nhánh chéo (D) cấp máu cho các phần tương ứng của thành trước–bên và vách tim. LCX vòng qua mặt bên trái tim, cấp máu cho nhĩ trái và thành bên thất trái, nhờ nhánh bờ (M). Ở một số người ưu thế trái (10–15%), PDA xuất phát từ LCX, khi đó nhồi máu thành dưới có thể là do tắc LCX.

Hiểu rõ mạng lưới này giúp xác định vùng cơ tim bị tổn thương khi tắc nhánh mạch nào, từ đó lý giải từng thể lâm sàng của nhồi máu cơ tim.

Mảng xơ vữa hình thành như thế nào và tại sao nó là cơ chế chủ yếu gây nhồi máu cơ tim?

Nhồi máu cơ tim không phải xảy ra chỉ trong vài giờ hay vài ngày, mà là kết quả của một quá trình âm thầm kéo dài nhiều năm, bắt đầu từ tổn thương nội mạc động mạch vành. Nội mạc mạch máu có vai trò duy trì dòng máu trơn tru, chống viêm, chống đông và điều hòa trương lực mạch. Khi nội mạc bị tổn thương bởi các yếu tố nguy cơ như huyết áp cao, hút thuốc, đái tháo đường, cholesterol LDL cao, stress oxy hóa hay rối loạn chức năng nội mạc, LDL sẽ xâm nhập vào lớp dưới nội mạc và bị oxy hóa.

LDL oxy hóa là “chất kích hoạt viêm”, làm đại thực bào di chuyển đến và ăn LDL, tạo thành các tế bào bọt (foam cells). Lâu dần, ở lớp dưới nội mạc xuất hiện nhân lipid, sợi collagen, canxi và tế bào viêm tạo thành mảng xơ vữa. Mảng xơ vữa ban đầu chưa gây hẹp lòng mạch vì thành mạch có khả năng phình ra để bù trừ – gọi là hiện tượng tái cấu trúc dương tính. Nhờ đó, dù mảng xơ vữa lớn dần nhưng lòng mạch vẫn rộng, dòng máu vẫn đủ và người bệnh không có triệu chứng. Đây là lý do bệnh mạch vành thường âm thầm trong nhiều năm.

Tuy nhiên, đến một thời điểm khi mảng xơ vữa chiếm hơn 40–50% lòng mạch, dòng máu bắt đầu giảm đáng kể, đặc biệt khi gắng sức. Lúc này, bệnh nhân có thể bắt đầu đau thắt ngực ổn định do thiếu máu cơ tim khi hoạt động.

Vì sao mảng xơ vữa trở nên “bất ổn” và gây nhồi máu cơ tim cấp?

Không phải mảng xơ vữa nào cũng gây tắc cấp. Mảng dễ gây nhồi máu cơ tim thường có những đặc điểm sau:

Nhân lipid lớn, mềm và giàu cholesterol.
Lớp vỏ xơ mỏng, dễ nứt.
Ít tế bào cơ trơn – thành phần giúp ổn định mảng xơ vữa.
Nhiều đại thực bào, bạch cầu đơn nhân, tạo môi trường viêm mạnh.

Sự viêm mãn tính trong mảng xơ vữa làm tăng hoạt tính của các enzym phân hủy collagen, khiến lớp vỏ xơ mỏng dần. Khi lớp vỏ xơ bị mỏng tới mức không thể chịu được lực cắt của dòng máu, mảng xơ vữa sẽ nứt hoặc vỡ. Ngay khi mảng vỡ, nhân lipid tiếp xúc trực tiếp với máu – đây là thời điểm nguy hiểm nhất.

Lipid và collagen trong nhân vỡ hoạt hóa tiểu cầu, khiến chúng kết dính, kết tập thành từng mảng nhỏ. Đồng thời, đường đông máu ngoại sinh khởi động do tổn thương nội mạc, tạo ra sợi fibrin bao bọc tiểu cầu. Hỗn hợp tiểu cầu – fibrin – hồng cầu tạo thành huyết khối. Nếu huyết khối phát triển nhanh và lớn, nó có thể bít hoàn toàn động mạch vành.

Diễn biến này xảy ra rất nhanh – chỉ vài phút đến vài chục phút – và là nguyên nhân trực tiếp của nhồi máu cơ tim cấp.

Tắc hoàn toàn và tắc không hoàn toàn – hai cơ chế quyết định thể bệnh của nhồi máu cơ tim

Nếu huyết khối gây tắc hoàn toàn lòng mạch, dòng máu nuôi cơ tim bị cắt đứt đột ngột. Cơ tim thiếu oxy trầm trọng, dẫn đến hoại tử. Điện tâm đồ khi đó sẽ có đoạn ST chênh lên rõ rệt. Đây là nhồi máu cơ tim có ST chênh lên (STEMI) – thể bệnh nặng nhất, cần tái thông mạch khẩn cấp trong 90 phút đầu.

Nếu huyết khối chỉ gây hẹp nặng nhưng không bít hoàn toàn, dòng máu vẫn còn chảy ri rỉ. Tổn thương cơ tim xảy ra nhưng mức độ nhẹ hơn và lan chậm hơn. Điện tâm đồ không có ST chênh lên nhưng men tim (troponin) tăng. Đây là nhồi máu cơ tim không ST chênh lên (NSTEMI).

Điểm quan trọng là NSTEMI vẫn có nguy cơ tử vong cao nếu không điều trị kịp thời.

Điều gì khiến mảng xơ vữa đột ngột vỡ?

Mảng xơ vữa có thể ổn định nhiều năm nhưng chỉ cần một tác động nhỏ đúng thời điểm là đủ để gây vỡ. Các yếu tố kích hoạt bao gồm:

Gắng sức quá mức
Stress tinh thần mạnh
Tăng huyết áp đột ngột
Nhiễm trùng
Nhịp tim nhanh kéo dài
Co thắt mạch vành
Hút thuốc ngay trước cơn
Sử dụng cocaine hoặc chất kích thích

Các yếu tố này làm tăng lực cắt lên thành mạch, gây nứt vỡ lớp vỏ xơ mỏng và tạo điều kiện cho huyết khối hình thành.

Quá trình hoại tử cơ tim – từng phút đều quý hơn vàng

Khi động mạch vành bị tắc, sự sống còn của tế bào cơ tim phụ thuộc vào thời gian. Các nghiên cứu cho thấy:

Sau 20–30 phút thiếu máu hoàn toàn, tế bào cơ tim bắt đầu chết.
Sau 1 giờ, phần lớn vùng cơ tim liên quan đã tổn thương không hồi phục.
Sau 6 giờ, diện tích cơ tim hoại tử đã rất rộng.
Sau 12–24 giờ, phần lớn vùng được cấp máu bởi nhánh bị tắc gần như đã chết.

Vì vậy, điều trị nhồi máu cơ tim luôn nhấn mạnh:
“Time is muscle – thời gian là cơ tim.”

Càng mở lại dòng máu sớm, càng cứu được nhiều tế bào cơ tim, càng giảm nguy cơ suy tim và tử vong sau này.

Nhồi máu cơ tim thể hiện khác nhau tùy vị trí động mạch vành bị tắc

Tắc mỗi nhánh động mạch vành sẽ gây ra biểu hiện đặc trưng:

Tắc LAD: nhồi máu thành trước, diện tích rộng, nguy cơ rung thất và sốc tim cao. Sóng ST chênh lên ở V1–V4.
Tắc RCA: nhồi máu thành dưới, đau lan xuống thượng vị dễ nhầm với bệnh dạ dày. Có thể gây nhồi máu thất phải dẫn đến hạ huyết áp. ST chênh ở DII, DIII, aVF.
Tắc LCX: nhồi máu thành bên, biểu hiện ít rầm rộ hơn, ST chênh ở V5–V6.

Những khác biệt này giúp bác sĩ chẩn đoán nhanh và đưa ra chiến lược tái thông phù hợp.

Vì sao nhiều người bị hẹp động mạch vành nặng mà chưa từng đau ngực?

Đây là điểm khiến nhồi máu cơ tim trở nên nguy hiểm vì nhiều bệnh nhân không có triệu chứng báo trước. Hai cơ chế giải thích vì sao họ vẫn “im lặng” dù mạch vành đã hẹp:

Thứ nhất, hiện tượng tái cấu trúc dương tính làm thành mạch phình ra, che giấu mức độ hẹp thật sự. Bệnh nhân có thể có mảng xơ vữa rất lớn nhưng lòng mạch vẫn còn đủ rộng để không gây triệu chứng.

Thứ hai, quá trình hẹp mạch diễn ra từ từ khiến cơ thể có thời gian phát triển tuần hoàn bàng hệ – những mạch máu nhỏ đi vòng qua chỗ hẹp để nuôi cơ tim. Khi có tuần hoàn bàng hệ tốt, bệnh nhân ít khi đau ngực dù mạch vành hẹp tới 70–80%.

Chỉ khi mảng xơ vữa vỡ đột ngột và huyết khối bít tắc nhanh, tuần hoàn bàng hệ không kịp đáp ứng và bệnh nhân bị nhồi máu cơ tim cấp.

Tóm tắt cơ chế hình thành nhồi máu cơ tim theo trình tự thời gian

Để dễ hiểu, có thể mô tả ngắn gọn theo 8 bước:

Nội mạc mạch bị tổn thương.
LDL xâm nhập và bị oxy hóa.
Đại thực bào ăn LDL → tế bào bọt → hình thành mảng xơ vữa.
Thành mạch phình ra để bù trừ → chưa hẹp đáng kể.
Lớp vỏ xơ mỏng dần, nhân lipid lớn → mảng xơ vữa bất ổn.
Mảng xơ vữa nứt/vỡ.
Tiểu cầu hoạt hóa – đông máu – huyết khối hình thành.
Huyết khối gây tắc mạch:
- Tắc hoàn toàn → STEMI
- Tắc một phần → NSTEMI

Đây là chuỗi sự kiện kinh điển trong sinh bệnh học nhồi máu cơ tim.

NAM DƯỢC PHÚC HOÀN – THƯƠNG HIỆU UY TÍN VỀ CHĂM SÓC SỨC KHỎE THEO YHCT

Nam Dược Phúc Hoàn là thương hiệu uy tín trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe theo Y học cổ truyền, đồng thời là đơn vị tiên phong trong việc cung cấp thực phẩm bảo vệ sức khỏe và thực phẩm dinh dưỡng chất lượng cao.
Với sứ mệnh mang đến những giải pháp an toàn – hiệu quả – bền vững, Nam Dược Phúc Hoàn luôn cam kết lựa chọn nguyên liệu sạch, quy trình sản xuất chuẩn mực và đặt lợi ích sức khỏe của người tiêu dùng lên hàng đầu.
📞 Hotline: 0568 816 666
🏠 Địa chỉ: 43 ngõ 71 Hoàng Văn Thái, Phương Liệt, Hà Nội
🔹 Fanpage: Đông Y Trị Liệu Nam Dược Phúc Hoàn | Hanoi
📱 Zalo OA: 0568 816 666